Su Altı Fotoğrafı Çekerken Karşılaşabileceğimiz Riskler: Tehlikeli Deniz Canlıları
Ülkemizde aletli dalış son yıllarda popülaritesi artan spor türlerinden birisidir. Farklı yaş gruplarındaki bireyler dalışa uygunlukları el verdiği ölçüde kıyı şeritlerimizde ya da yurtdışında denizin derinliklerini keşfetmektedirler. Deneyimi artan ve fotoğrafa ilgi duyanlar ise sualtında gördüklerini ebedileştirmek için su altı fotoğrafları çekmektedir.
Su altı fotoğrafı çekmeye yönelik özel koşullar olmamakla birlikte, dalgıçların iyi derecede dalış seviyesine sahip olması gerekmektedir. Arzu edenler CMAS, SSI, PADI gibi çeşitli disiplinlerin su altı fotoğrafçılığı ve videoculuğu uzmanlık eğitimlerini akredite edilmiş merkezlerde alabilir veya bu konularda yapılan seminer, atölye çalışmaları ya da eğitimlerde kendilerini geliştirebilirler.Su altı fotoğrafı ile uğraşanların fotoğrafını çekmeye çalıştıkları canlı ve cansız varlıklar ile ilişkileri sırasında doğrudan dalış yapan dalgıçlarda bazı istenmeyen temas ya da yaralanma durumları söz konusu olabilmektedir. Bu derlemede özellikle deniz canlılarına bağlı yaralanmaya dikkat çekilmek istenmiştir.
Öncellikle dalış için seçilen bölgede bulunan deniz canlıları hakkında bilgi edinilmeye çalışılmalıdır. Hasarı en aza indirmenin en doğru yolu önlemekten geçer. Önlenemezse dahi bir yaralanma gerçekleştiğinde en hızlı müdahale konusunda tedbirli olunmalıdır. Zararlı deniz canlılarından bir kısmı Türkiye Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) tarafından yayınlanmıştır (http://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/biyolojik-yayilim/zararli-deniz-canlilari/). Dünyada 225 kadar zehirli deniz canlısı türünden söz edilirken, son yıllarda Türkiye sahillerinde küresel ısınma artışı ile birlikte zehirli deniz canlısı türünün 66’ya yükseldiği bildirilmektedir.
TÜDAV websitesinde ise bazılarının ülkemizde de görüldüğü bildirilen zehirli deniz canlıları olarak özellikle Ay denizanası (Moon jellyfish, Aurelia aurita), Beyaz noktalı denizanası (White-spotted jellyfish, Phyllorhiza punctata), Kızıldeniz Kökenli Taşbalığı (Stone Fish, Synanceia verrucosa), Kızıldeniz Kökenli Aslan Balığı (Lionfish, Pterois miles), Kızıldeniz’den Balon Balığı (Elongated puffer, Lagocephalus sceleratus), Zehirli deniz canlılarından Koni salyangozu (Cone Shell, Conus geographus) ve Striped eel catfish (Plotosus lineatus) türlerine dikkat çekilmektedir.
Ülkemizde dalış yapılan dalış okulları ve merkezlerinin deneyimli eğitmen ve rehber kadroları su altı fotoğrafına gönül vermiş dalgıçlara güvenli bir dalış ortamı sunma konusunda gereken özeni göstermektedirler. Bu derlemede dalış yapan su altı fotoğrafçılarına her türlü tedbire rağmen olası bir deniz canlısı tehdidinde ya da kazasında genel yaklaşım konusunda bilgi vermek amaçlanmaktadır.
Denizlerde kazalar oluşunca yaralının su yüzüne nakli ve teknedeki ilk müdahale önem arz etmektedir. Teknede bulunan ekip bu konuda hazırlıklı olacaktır. Nadir durumlarda karaya ulaşana kadar ciddi bir temel hatta ileri yaşam desteği uygulaması gerekecektir. Bu durumlarda;
- Yaralanma ortamının güven altına alınması (müdahale ekibi dışında başka bireylerin alana sokulmaması; SAFE protokolünün uygulanması =S – Stop (dur), A – Assess scene (ortamı değerlendir), F – Find and secure first aid kit, oxygen ve AED units (ilk yardım malzemelerini bul ve hazırla), E – Exposure protection (maruziyeti önle))
- Temel vital bulgularının değerlendirilmesi (nabız ve nefesin kontrolü)
- Lüzumu halinde eğitimi olan birisi tarafından oksijen ile desteklenmesi
- Lüzumu halinde eğitimi olan birisi tarafından otomatik eksternal defibrilatör uygulanması
- Kanama kontrolü
- Çok kanama olduysa şok yönetimi
- Ekstremitelere gereğinde bası uygulanması (pansuman ve üzerine elastik bant, gereğinde buz) uygulaması
- Yara yönetimi
- Acil yaklaşım eylem planı uygulamaya konulur.
Zararlı deniz canlılarına bağlı yaralanmalar nadiren görülür. Su altı fotoğrafı ve özellikle makro ile uğraşanlarda bu daha sık görülebilir. Sıklıkla dalgıçların dikkatsizliği ve deniz hayvanlarının kendilerini koruma reaksiyonu ile oluşmaktadır. Yaralanmalar ise sokulma, ısırılma, yakılma (iritasyon-tahriş) ya da kesilme biçiminde olmaktadır.
Saldırıya maruz kalmış her dalgıçta aynı oranda etki oluşmamaktadır. Etki, bireyin yaşı ve sağlık durumu, maruz kaldığı venoma (zehir) ya da zedelenmeye hassasiyeti, alerjik yatkınlığı, önceden venoma maruz kalma, hayvanın cinsi, dokuda bulunan venomun miktarı gibi etmelere bağlı olmaktadır.
Zararlı deniz canlılarının en sık etkileri insan dokusuna saldığı venomlar aracılığıyla olmaktadır. Canlılardaki dikenler kendilerini korumak amacıyla kullanılmaktadır. Dalgıçlar sıklıkla yanlışlıkla bulunduğu temas sonucunda (zehirli balık ile oynarken, fotoğraf çekerken, dikenli vatozun üzerine basınca, deniz kestanesi toplarken, oltadan trakonya balığını ayırırken vs.) zehre maruz kalırlar ya da tüpsüz dalan zıpkıncılar da avlanma sonrasında canlıları zıpkından sökerken zehirlenebilirler. İğne olmadan venoma maruz kalma ise deniz anaları (Şekil 1) ile olmaktadır. Deniz analarında bulunan nematokistler zehirli içerikleri ile temas anında dalgıcın çıplak tenine yapışır ve deniz anası uzaklaştırılsa dahi içeriğini cildin yüzeyine ateşlemeye devam eder. Yanma ve cilt tahrişi dışında başka etkisi olmayan bu durum, ancak bireyde alerjik bir reaksiyon oluşturduğu takdirde hayati tehdit eden sonuçlara neden olur.
İskorpit türü balıklar, Taşbalığı (Şekil 2), Aslan Balığı (Şekil 3,), Catfish (Şekil 4) , Trakonya ve İğneli Vatoz (Şekil 5)delik açabildiği gibi deride yırtılmalara neden olabilmektedir. Cilt mor ya da siyahımsı hal alır. Şok, solunum zorluğu ve durması, ani ağrı, bulantı, kusma, sokulan bölgede şişme ve nadir durumlarda kalp durmasına neden olmaktadır. Bu tarz kazalarda tekneye çıktıktan sonra, ciltte iğne bulunması durumunda, hemen cımbız ya da penset ile uzaklaştırılmalıdır (eldivenle). Küçük kanayan yaraların az miktarda kanamasına izin verilmelidir. İğne artıkları gözle görünmüyorsa, enjektör aracılığıyla püskürtülen steril serum fizyolojik solüsyonu temizlemeye yardımcı olabilir. Sokulan bölge elverişli ise yaklaşık 45 derece sıcaklığında suya 30-90 dakika yerleştirilmelidir, sabunlu su ile sürtülerek yıkanmalıdır, ara ara temiz su tutulmalıdır ve alerjik reaksiyon bakımından yaralanan birey izlenmelidir. Bandajlama ve bası ile (nabızı (nabzı) kontrol edilerek) bölge koruma altına alınmalıdır. Elde varsa taş balığının antivenomu hastaya uygulanmalıdır.
Deniz kestanesi ya da zehirli deniz yıldızı batmalarında cilt morarabilir ya da siyahlaşabilir, yine görülebilen bir diken ya da kalıntısı yukarıda tarif edildiği gibi uygun biçimde uzaklaştırılıp, sıcak suda tutulup, temiz su ile yıkanıp, yara steril bandajlama ile kapatılmalıdır. Hasta alerjik reaksiyon bakımından ve yara enfeksiyon bakımından takip edilmelidir.
Koni salyangozu (Şekil 5) zehirlenmesinde de ağrı, uyuşma, şişme, kızarıklık, hatta solunum sıkıntısı ve durması ya da kalp durması gözlenebilmektedir. Bu zehirlenme taş balığı zehirlenmesinde olduğu gibi çok tehlikelidir ve ihtiyaç durumunda dalgıca hemen temel yaşam desteği uygulanmalıdır. Hastaya uygun pozisyon verip, etkilenen bölge olanaklıysa turnike ile sıkıştırılmalıdır ve en yakın acil servise sevki sağlanmalıdır.
Deniz Anemonu (Şekil 7) ve Deniz Anaları ile temas sonrası ciltte kızarıklık, döküntü, şişme, yanma, karıncalanma, hatta nefes sıkışması, solunum ya da kalp durması gözlenebilir. Cilde sirke, kabartma sodası ya da alkol ile müdahale edilir (etkilenen bölgeyi sürtmeden ve dokunmadan en az 30 sn. uygulanmalıdır, nematokistleri nötralize eder; bunlar yoksa etkilenen bölge deniz suyu ile yıkanır. İğne ya da kalıntısı varsa uygun biçimde uzaklaştırılır (eldiven ve cımbız ile). Ayrıca enjektör ile steril solüsyon ile püskürtülerek görünmeyen yabancı cisimler uzaklaştırılır. Etkilenen bölgeye ısı uygulayarak ağrısı azaltılabilir. Sonra da etkilenen bölgeye steroid losyon ya da krem uygulanır. Hasta alerjik reaksiyon ve enfeksiyon bakımından takip edilir. Deniz analarının yaygın olduğu bölgelerde plaj kenarına sirke kapları konulmaktadır (Şekil 6).
Bir diğer sorun da dalış sonrası oluşabilen sebebi belirsiz kaşıntılardır. Bu kaşıntılar sıklıkla bir mercan ya da sünger ile temas sonrası oluşabilmektedir. Mercana bağlı çizikler ya da kesikler ise enfeksiyona neden olabilmektedir. Bu nedenle bu durumlarda enfeksiyon kontrolünde bulunulmalıdır. Kaşıntı için ise kaşınan bölgenin iyice yıkanıp, temizlenmesi gerekir. Gerekirse uygun kremlerle (hekime danıştıktan sonra) muamele edilmelidir.
Deniz canlılıları tarafından ısırılmak oldukça nadir ve kazara olur. Ya dalgıç deniz canlısının tehlikesini kavrayamamıştır ya da rekreasyonel dalış yapılan bölgelerde yem verirken ısırıklar meydana gelmektedir. Son yıllarda denizlerimizde balon balıklarının (Şekil 7) çoğalması bu tarz kazalara neden olmaktadır. Ancak denizlerde çok nadiren karşılaşılsa da müren balığı, köpek balığı, akdeniz foku ya da barakudalara dikkatli yaklaşmak ve canlıyı rahatsız etmemekte fayda vardır. Sualtı kanamalarında kanamanın kontrolü (eldiven ile bası uygulanır ve büyük kanamalarda nabız kontrol edilerek turnike uygulanır) ve enfeksiyon riskinin kontrolü esastır. Yaranın içindeki yabancı cisimler çıkarılmalıdır ve yara çok büyükse cerrahi olarak onarılmalıdır. Yaranın büyüklüğüne ve doku kaybının oranına göre hastanede tedavi edilmelidir. Hastaların özellikle tetanoz aşıları da sorgulanmalıdır ve eksikleri varsa uygun aşılama protokolü uygulanmalıdır. Kanamalarda her durumda sağlık personeline başvurulmalıdır.
Dalıştan önce kişisel sağlık kayıtları dalış düzenleyicileri tarafından beyana bağlı olarak kayıt altına alınsa da ve dalış için kişisel bir onam veriliyor olsa da dalacak her birey beyanda bulunurken tüm sağlık sorunlarını, bildiği tüm alerjilerini, kullandığı tüm ilaçları ve sağlıkla ilgili diğer tüm bilgilerini açık ve doğru biçimde bildirmelidir. Nadiren de olsa bir bilinç kaybının gerçekleştiği durumlarda bu bilgiler hayati önem taşıyacaktır. Temas edilecek kişilerin bilgileri de önemlidir.
Dalış için bindiğiniz teknede ise oksijen tüpü ve diğer ilk yardım donanımının eksiksiz olduğundan emin olunmalıdır. Dalarken tedbir olarak uygun eldiven ve dalış elbisesi kullanmanız koruyucu olacaktır. Destek almak için resiflere ve mercanlara dokunmayınız, deniz dibinden kabuk ve cisim toplamayınız, deniz canlılarına mümkün olduğunca dokunmayınız.
Zararlı deniz canlılarına ilişkin riskler nadiren tüm dalgıçları ilgilendirse de özellikle fotoğrafçılıkla ilgilenen dalgıçlar daha büyük risk altında bulunmaktadır. Bu derleme ile amatör dalgıçların olası ender riskler konularında bilgilendirilmeleri ve olası zararlar konusunda tedbir almaları amaçlanmıştır. Yukarıda yapılan müdahalelerin mümkün olduğunca sağlık personeli ya da müdahale konusunda eğitim almış, sertifikalı kişiler tarafından yapılması önerilmektedir. Hastaların takibi de bir hekim kontrolünde yapılmalıdır. Dalış öncesi özellikle tetanoz aşılamalarının yeterince zaman önce yapılmış olmaları ve tamamlanmış olmaları önerilmektedir.
Dalış sporu ülkemizde iyi gelişmiş endüstrisi ile oldukça emniyetli biçimde yapılmaktadır. Bu derleme ile nadir de olsa ortaya çıkabilecek deniz canlıları ile ilgili kazalara dikkat çekilmek istenmiştir.
Kaynaklar:
- First Aid for Hazardous Marine Life Injuries. Erişim: https://www.diversalertnetwork.org/training/courses/hml . Erişim tarihi: 28.07.2019
- Ask DAN: How Do I Treat Common Marine-Life Injuries? Erişim: https://www.sportdiver.com/ask-dan-how-do-i-treat-common-marine-life-injuries. Erişim tarihi: 28.07.2019
- Ask DAN: Marine Life Injuries. Erişim: https://www.scubadiving.com/training/basic-skills/ask-dan-april-2008 . Erişim tarihi: 28.07.2019
- https://www.haberturk.com/yasam/haber/1119115-turk-denizlerindeki-40-tehlike
- http://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/biyolojik-yayilim/zararli-deniz-canlilari/
- First Aid for Hazardous Marine Life Injuries Student Handbook. Divers Alert Network. 5th Edition, January 2016
- Alfred A. Bove, Jefferson Carroll Davis. Bove and Davis’ Diving Medicine. 4th ed. Philadelphia: Saunders.2004
- Erişim: tudav.org/wp-content/uploads/2019/01/TUDAV_lionfish_book.pdf. Erişim tarihi: 28.07.2019
- Erişim: tudav.org/wp-content/uploads/2019/01/TUDAV_jellybook.pdf. Erişim tarihi: 28.07.2019
Yazı: Prof. Dr. Hakan Yaman
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi
CMAS 3*
1 thoughts on “Su Altı Fotoğrafı Çekerken Karşılaşabileceğimiz Riskler: Tehlikeli Deniz Canlıları”
Add a Comment Yanıtı iptal et
Recent Posts
TFSF Kupası Konusu “İki Balık”
BLUEDESK / SUFOD II. Ulusal Su Altı Kısa Film Yarışması
Emeğine ve bilincine sağlık sevgili Hakan kardeşim. Zorlu ve derin bir araştirma, herkesin harcı değil. Tebrik ederim.